Ang Sumpa sa Masantol

I. Ang Barrio Masantol

Sa barrio Masantol ang ulan ay isang biyaya. Minsan sa isang taon kung dumating ang biyayang iyon, at sa loob lamang ng dalawa o tatlong araw. Walang malinaw na paliwanag, maging ang mga dalubhasa, sa kamangha-manghang kaganapang ito sa Masantol. Bagama’t may kuwento akong nauulingan tungkol sa isang sumpa na ipinataw umano sa aking kinalakihang barrio. Ang sumpa ay naganap mahigit isang siglo na ang nakakaraan. Ayon sa aking ama, pag-ibig ang dahilan ng masaklap na kinahantungan ng aming munting barrio. Datapuwa’t hindi niya magawang isiwalat ang ibang detalye ng kuwento, ay may pahiwatig siyang napakaterible nito; kaya sa huli ay nakuntento na lamang ako sa kung ano ang aking narinig.

            Sa aming barrio ay simple ang buhay at dahop sa kabuhayan ang mga tao. Bagama’t malawak ang mga bukirin ay walang nagtatanim dahil sa walang hanggang tagtuyot. Magkakilala ang bawat pamilya dito at karamihan sa kanila ay naghihikahos sa buhay. Ang tanging pamoso sa ‘di masukat na yaman ay ang pamilya Altamirano, kung saan ako nabibilang. May kuwento ang bawat pamilya dito, misteryoso kagaya ng aming barrio. At hindi ko batid na magsisimulang malahad ang misteryong iyon isang gabi ng Abril kung saan kalagitnaan ang tag-init.

            “Tulong!!! Tulungan n’yo ako!!!”

            Pawisan at humihingal akong napabalikwas ng bangon. Kasunod noon ay biglang bumukas ang pinto ng aking silid at iniluwa nito ang aking ama, sa likuran niya ang aming kawaksi. Mababanaag sa kanilang mukha ang labis na pagkabahala.

            “Lucas, anong nangyari?” tanong ni ama nang makalapit sa akin.

            “S-unog. N-asusunog ang bahay!” bulalas kong takot na takot.

            “Huminahon ka. Walang sunog. Ika’y nananaginip lang,” kalmanteng sagot ni ama.

            Bumagal ang aking paghinga at ako’y lumingon sa loob ng silid. Tahimik ang kapaligiran. Madilim sa loob at maging sa labas. Bukas ang durungawan at ang liwanag mula sa buwan ang tanging tanglaw sa pagitan namin ni ama.

            “W-alang sunog?” halos pabulong kong sambit.

            “Wala,” ulit ni ama at saka napailing. “Muntik na akong atakihin sa puso . . . akala ko’y napa’no ka na.”

“Paumanhin . . . naabala ko tuloy ang inyong pagtulog,” hindi ko lubos maisip na nabulahaw ko ang buong kabahayan sa lakas ng aking hiyaw.

Tumango lamang ang kawaksi na noon ay tahimik na nakamasid sa akin.

“Matulog ka na,” wika ni ama pagkatapos masigurong panatag na ako. Tinungo niya ang pinto kasunod ang kawaksi. “Magdasal ka bago mahiga upang huwag kang bangungutin,” bilin niya bago ipinid ang pinto.

Paglabas nila ng silid ay hindi ako nahiga, bagkus ay tumayo ako at lumapit sa may durungawan. Tumingala ako at pinagmasdan ang kalangitan. Napakaliwanag ng buwan gayundin ng mga bilyong tala na nagkalat sa kalawakan.

‘Kaya marahil maliwanag ang gabi ngayon,’ bulong ko.

Pinagmasdan ko ang malawak na lupain sa aking harapan. Ang lupa at bahay na ito ay pag-aari ng aming pamilya mula pa sa aking kanunununuan. Ilang Altamirano na ang nanahan dito at sila ang nagpalago ng aming kayamanan na hanggang ngayon ay hindi maawat sa pagyabong. Nakakalungkot nga lamang dahil laganap ang mga dukha sa Masantol. Nguni’t sa kabila nito ay nagagalak akong hindi maramot ang aking ama, dahil ibinabahagi niya sa buong Masantol ang ipinagkakaloob na biyaya sa amin. Ang katotohanan ay pamilya namin ang nagpatayo ng simbahan at paaralang elementarya sa bayan; maging ang lupang kinatitirikan ng pamilihang bayan sa may poblacion ay kaloob ng aking pamilya.

Sa pagbaba ng aking tingin ay napansin ko ang isang anino na gumagala sa aming bakuran. Kinabahan at kinilabutan ako lalo pa’t bigla rin umalulong ang mga aso sa paligid. Mabilis akong nagkubli at sinipat ang anino. Nguni’t sukat bigla na lang iyon nawala sa aking paningin. Kumurap ako at saka kinusot ang talukap ng aking mga mata. Diyata’t namamalik-mata lamang ako. Katakatakang kabod din tumigil ang mga alulong na kanina lamang ay sigurado akong narinig ko.

Nagpasya akong ipinid ang durungawan at bumalik sa aking higaan. Hindi ko nalimot mag-antanda bago ilatag ang katawan sa malambot na kutson, puno ng pag-asang sa pagkakataong ito ay magiging matiwasay ang aking pagtulog.

Marangya ang almusal ng umagang iyon dahilan para manibago ako. Tahimik si ama habang kami’y kumakain, na kakatwa rin para sa akin. At hindi miminsan na nahuli ko siyang sumusulyap sa akin. Kibit-balikat akong nagpatuloy sa pagkain hanggang sa wakas ay basagin niya ang katahimikan.

“Anong plano mong gawin ngayon araw?” tanong niya akin.

Kunot-noo akong tumingin sa kanya. Wala na akong pasok sa eskuwela, katunayan ay tatlong araw pa lang ang nagdaan mula nang magtapos ako sa mataas na paaralan. Pero bakit iyon biglang naitanong ni ama?

“Nais kong dumito lang muna sa bahay. Bagama’t samakalawa ay may usapan kami ng aking mga kaibigan na magtungo sa ilog sa kabilang barrio,” simpleng sagot ko.

“Bakit hindi mo anyayahan ngayon dito sa bahay ang iyong mga kaibigan?”

“Ama, walang dahilan para imbitahan ko sila. Isa pa, ayokong maabala kayo--”

“Ay! Tunay ngang nakalimutan mo na.”

“A-ng alin?” tanong kong naguguluhan.

“Ngayon ay iyong ikalabimpitong kaarawan!” palatak niya.

Natigilan ako. Ngayon nga pala ay asingko ng Abril at nataon pa na Huwebes Santo. Paano ko ba iyon nagawang nakalimutan? Marahil dahil tila lango pa rin ako mula sa kakulangan ng tulog kagabi. Paano kasi ay muli akong dinalaw ng panaginip na iyon: Nakita kong nagliliyab ang isang malaking bahay sa gitna ng parang. Nasa loob ng nagni-ningas na bahay ang isang lalaki. Sa labas naman ay naroon ang isang babae, sumisigaw  at humihingi ng tulong. Nguni’t walang ginawa ang mga tao na naroon at nakapalibot sa babae. Nakatulos lamang ang mga ito sa pagkakatayo at hindi man lang sinaklolohan ang lalaki. Puno ng hinagpis, paluhod na bumagsak sa lupa ang babae, tumingala sa langit at saka sumigaw. Pagkatapos niyon ay biglang kumulog at kumidlat ng sakdal-lakas . . .

“Lucas Victor!”

“B-Bakit? Ano iyon?” nagulantang kong baling kay ama.

“Ano bang nangyayari sa iyo? Tila ba wala ka sa iyong sarili.”

“P-aumanhin, k-asi’y . . .” natigilan ako at sumulyap sa kawaksi na nagsisilbi sa amin. Sinasalinan niya ng tubig ang baso sa aking tabi.

“Salamat,” wika ko at muling bumaling kay ama. Parang balisa siya na hindi mawari. “Anong problema? May nais ba kayong sabihin sa akin?”

“Bueno,” simula niya, “dahil sa kaarawan mo ngayon ay gusto kong ibigay sa’yo ito,” inilabas niya at saka iniabot sa akin ang isang maliit na kahon.

Kinuha ko iyon ng may pag-aalinlangan. “Ano ba ito?” tanong ko at pinagmasdan ang kahon sa aking palad.

“Bakit hindi mo buksan?”

Kibit-balikat kong iniangat ang takip ng kahon. Bumulaga sa akin ang isang antigong singsing. Kinuha ko iyon at pinagmasdan mabuti. Ito’y yari sa pilak, may malaking letrang V at A sa gitna at napapalibutan ng maliliit at makikinang na hiyas.

“Pag-aari pa iyan ng iyong Lolo Victor, ang orihinal na Victor ng ating angkan. Nagpasalin-salin ‘yan sa bawat henerasyon ng mga lalaking Altamirano. Nakaugalian na ng pamilya na ipasa iyan sa susunod na tagapagmana pagtunton niya ng edad disesiyete.”

Tumango lamang ako at hindi nagpakita ng interes. Malungkot kong ibinalik sa lalagyan ang singsing. Inilapag ko iyon sa mesa at pagkatapos ay bumaling kay ama. “Gusto ko sana kayong makausap hinggil sa isang bagay,” simula ko, “sa pasukan ay sa kabisera ko nais mag-aral ng kolehiyo.” Kagyat kong hinanda ang aking sarili sa kanyang magiging reaksiyon.

“Anong kalokohan ito? Hindi ba’t noon pa natin napagkasunduan na sa bayan ka mag-aaral pagtungtong mo ng kolehiyo?”

“Alam ko,” pinilit kong kalmahin ang aking sarili, “pero napag-isip-isip ko--”

“Hindi maari ang ibig mo,” mariing wika ni ama, “walang umaalis sa ating angkan sa bayang ito. Sa bayan ka mag-aaral at hindi ka aalis sa Masantol!”

“Nguni’t wala akong kinabukasan sa lugar na ito. Pagmasdan n’yo ang buong barrio. Mahirap ang mga tao at walang kabuhayan. Noon pa man ay nangako na ako sa aking sarili na hindi ako mananatili dito habang buhay. Nasa lungsod ang--”

“Hindi mo matatakasan ang iyong tadhana. Dito ka lumaki at dito ka mamamatay gaya ng mga Victor na sumunod sa iyo.”

“Ama, pakiusap itigil ninyo ang pagsasabi ng ganyan. Sa ayaw at sa gusto ninyo ay aalis ako dito!” tumayo ako at iniwan siya sa hapag.

“Lucas Victor, bumalik ka dito! Hindi mo maaring gawin ito sa ating angkan!”

Hindi ko siya pinansin at tuloy-tuloy akong lumakad palabas ng bahay.

II. Ang Sumpa

Maliit at masukal ang lumang libingan sa barrio Masantol. Kaunti lamang ang nakahimlay dito at madalang kung may magawi upang bumisita sa mga puntod. Marami kasi ang umiiwas at takot sa lugar na ito. Naniniwala silang maraming mga espiritu ang gumagala dito; mga espiritu ng mga pumanaw na nakalibing dito. Napailing ako. Kahit kailan talaga ay hindi nauubusan ng makalumang paniniwala ang aking mga kabarrio. Minsan tuloy ay naiisip kong isa ito sa mga hadlang kaya’t hindi umaasenso ang aming lugal.

Hindi ko alintana ang mainit na sikat ng araw at tahimik na tinahak ang daan patungo sa loob ng libingan. Nakagawian ko nang magtungo rito tuwing sasapit ang aking kaarawan. Nguni’t ngayon ay may iba pa akong pakay. Pilit kong iwinaksi sa aking isip ang naganap sa pagitan namin ni ama.

Hindi naglaon ay sinapit ko ang isang luma at maringal na mauseleo na siyang himlayan ng mga pumanaw na Altamirano. Binuksan ko ang nangangalawang na tarangkahan at pumasok sa loob. Hindi ko inaasahan na makitang masinop ang loob ng mauseleo. Nagulat din ako ng mapansing may mga tuyong bungkos ng bulaklak sa nitso ng orihinal na Victor. Kakatwa, naisip ko. Sino ang maaring naglagay doon? Bukod sa amin ng aking ama ay wala na kaming nabubuhay na kaanak.

Nag-alay ako ng taimtim na panalangin sa aking mga yumaong nuno pagkatapos ay nagpasya akong lumisan na. Nguni’t sa aking paglabas ay agad akong napatda.

Isang babae na may hawak na mga bulaklak ang nakatayo sa labas ng musoleo. Kapwa kami natigilan at sinuri ang bawat isa. Sa aking estima ay matanda lang siya halos ng ilang taon sa akin. Hindi ko maiwasang humanga sa angkin niyang kasimplehan at ganda.

“V-ictor?” bulalas niya pagkaraan makabawi sa pagkabigla.

“Paumanhin . . . kilala ko ba kayo binibini?”

Nguni’t sa halip na sumagot at sa labis kong pagkagulat ay bigla niya akong dinamba at niyapos.

“T-eka binibini. San--” hindi ko siya maawat at halos kapusin ako ng hininga sa higpit ng kanyang pagkakaligkis sa akin.

Bumitiw siya pagkalipas ng ilang sandali at pinagmasdan akong maige. “Ikaw nga ba talaga ‘yan Victor?” masayang bulalas niya habang hinahaplos ang aking mukha.

Humugot ako ng isang malalim na hininga, “Binibini, hindi ko alam kung sino ang iyong tinutukoy. Maaring ang aking Lolo Victor dahil ayon kay ama ay malaki ang aming pagkakahawig--”

“H-indi ikaw si Victor Altamirano?” puno ng pagkadismayang bulalas niya.

“Ang ngalan ko’y Lucas Victor Altamirano, bugtong na anak ni Zandro Altamirano. Kapatid  ng aking lolo sa tuhod si Victor Altamirano.”

Nabitawan niya ang hawak na mga bulaklak at saka napaurong. Kung dahil sa pagkapahiya sa kanyang ginawi ay hindi ko matiyak.

“I-sa kang A-ltamirano kung ganoon?” tanong niya sa akin na may halong pagkalito at pagkamangha.

Tumango ako at pinagmasdan siyang mabuti. “Maari ko bang malaman kung sino ka?” Hindi ko maipaliwanag ang biglang pagsikdo ng aking dibdib habang nakatingin sa kanya.

“A-ko si Esperanza . . . a-ng ibig kong sabihin ay apo ako ni Esperanza. A-po sa tuhod ni Esperansa Monson. Ang pangalan ko’y M-ag . . . mag . . . nolia.”

Napakunut-noo ako. Ang mga Monson ay isa sa mga luma at misteryosong pamilya sa Masantol. Noon ko pa napupuna ang pag-iwas ng mga tao sa barrio na pag-usapan ang anumang may kaugnayan sa kanila. Maging si ama ay tikom ang bibig sa tuwing tatanungin ko tungkol sa mga Monson.

“Hindi ko alam na may nabubuhay pang miyembro ng inyong pamilya,” wika ko kay Magnolia.

“U-malis sa Masantol ang aking Lola Esperanza noon at pumirme sa ibang bayan. Doon na rin siya nakapag-asawa. At sa loob ng mahabang panahon ay hindi na siya muling nagawi dito sa Masantol.”

“Anong ginagawa mo dito kung ganoon?” tanong kong puno ng interes.

“Pag-aari namin ang bahay sa gitna ng parang. Ipinatayo iyon ng aking Lola Esperanza bago siya lumisan sa Masantol. Pansamantala akong mamamalagi doon para magbakasyon.”

“At bakit narito ka ngayon? Sa’yo ba galing ang mga bulaklak--”

“P-paumanhin, pero kailangan ko nang umalis.”

“Teka--”

Mabilis siyang tumakbo palayo at bago ako makakilos ay naglaho na siya sa aking paningin. Nakadama ako ng panlulumo. At sa aking pagyukod ay nakita ko ang mga nagkalat na bulaklak sa lupa.

Marahan kong pinulot ang mga iyon.

“Senorito, umalis ang inyong ama. May aasikasihin daw siyang mahalagang bagay sa kabilang bayan. Sa makalawa pa daw ang balik niya . . .” salubong sa akin ng kawaksi na bahagya pang natigilan ng makita ang hawak ko, “i-nihabilin din niyang ibigay ko ito sa iyo.”

Isang kalatas ang hawak niya at iniabot iyon sa akin.

Balewalang kinuha ko iyon at saka na ako umakyat sa aking silid. Ano ngayon ang binabalak ni ama? bulong ko. Ang kanyang paglisan matapos ang aming munting alitan ay nagpapatunay na masama ang loob niya.

Bahagya akong nakadama ng pagsisisi dahil tunay na wala akong intensiyon na saktan ang kanyang kalooban.

Pagpasok sa aking silid ay inilagay ko sa plorera ang mga bulaklak. Buong paghangang pinagmasdan ko ang mga iyon. At habang sinisinghap ko ang kanilang halimuyak ay biglang pumasok sa aking alaala ang mukha ni Magnolia. Nahihiwagaan pa rin ako sa kanyang ikinilos sa libingan bagama’t hindi ko maitangging may kakatwa akong nararamdaman para sa kanya.

Dagli kong ipinilig ang aking ulo. Saka ko naalala ang kalatas. Naisip akong itabi na lang muna iyon, subalit sa huling sandali ay nagbago ang aking isip at nagpasya akong basahin ito. Lumapit at naupo ako sa kama. Sumandal ako at saka binuklat ang papel.

Minamahal kong anak,

            Maaring para sa iyo’y mapalad ang ating angkan dahil sa ating taglay na yaman, nguni’t nais kong ipabatid sa iyo na may kapalit ang biyayang iyon. Ang sumpa sa Masantol ay ‘di kathang isip lang, totoo ito gaya ng katotohanang bahagi ka at ang ating buong angkan upang mangyari ang bagay na iyon.

            Umibig sa isang maling dilag ang iyong Lolo Victor noon. Isang binibini mula sa angkan ng mga manggagaway. Wagas man ang kanilang pag-iibigan ay hindi iyon inayunan ng langit maging ng buong barrio. At sa huli, ang pag-ibig na iyon ang naging dahilan ng kanyang kamatayan. Nguni’t kung inaakala mong doon na natapos ang lahat ay nagkakamali ka, dahil isang sumpa ang binigkas ng dilag na iyon. At ang sumpang iyon ang kumastigo sa barriong ito at nagbuhos ng biyaya sa ating angkan.

            Hindi ko batid kung kailan matatapos ang sumpang iyon, pero nais kong malaman mong habang nanaisin mong manatili sa Masantol ika’y ligtas laban sa sumpang iyon. Dahil sa sandaling lumisan ka sa barriong ito ay haharapin mo ang  iyong maagang katapusan. Iyon ang mahikang ipinataw sa bawat lalaking Altamirano.

            Hindi ko ikinukumpisal ang mga bagay na ito upang pigilan ka sa iyong balak na paglisan, bagkus ay nais kong pag-isipan mong mabuti ang iyong gagawing pagpapasiya. Binibigyan kita ng panahon at pagkakataon na tuklasin ang lihim na ito ng ating pamilya. Sana ay magtagumpay ka sa kabila ng kabiguan ko at ng iba pang nauna sa akin. Nawa’y pagpalain ka ng Poong Maykapal sa iyong adhikain.

            Babalik ako sa takdang panahon. Mag-ingat ka sana palagi.

Ang iyong ama

            Tulala akong inilapag ang papel sa kama.

Anong sumpa ang tinutukoy ni ama? At paano nagkaroon ng kaugnayan ang aming pamilya dito? Totoo kaya ang sumpa sa Masantol na nauulingan ko noon pa man? Napailing ako. Subalit imposible ang ganoong mga bagay! Hindi ako maaring maniwala sa ganitong kabalbalan. Kung ito ay pakana ni ama para ako’y pigilan ay mabibigo siya.

            Hinablot ko ang papel sa kama, galit ko itong nilamukos at saka ibinato iyon sa sahig. Tatayo sana ako pagkatapos nguni’t agad akong natigilan ng mahagip ng aking tingin ang maliit na kahon na nakapatong sa kama. Hindi ko iyon napansin kanina.

            Nayayamot ko iyong dinampot, itatapon ko din sana ito nguni’t para bang may pumigil sa akin. Nakita ko na lang ang aking sarili na binubuksan ang kahon, pagkatapos ay kinuha ko ang singsing na nasa loob nito at saka isinuot sa aking daliri. Napabuntung-hininga ako habang pinagmamasdan iyon sa aking kamay. Kataka-takang tama lamang ang sukat nito sa akin.

            “Aalis ako sa barriong ito kahit anong mangyari,” walang gatol kong sambit. Tumayo ako at tinangkang tanggalin ang singsing. Nguni’t ayaw iyon maalis sa aking daliri. Lalong sumidhi ang nadarama kong galit kay ama. Padabog akong humakbang patungo sa pinto. Subalit pagkaraan ng ilang hakbang ay biglang kumirot ang aking ulo. Natigilan ako at napasigaw. Sa tindi ng sakit ay hindi ko napigilang bumagsak sa sahig. Naulingan ko pa ang matuling yabag ng aming kawaksi bago ako tuluyang panawan ng ulirat.

III. Ang Sakripisyo

Sa kalagitnaan ng gabi ay bigla na lamang akong sumulpot sa bahay ng mga Monson. Hindi ako tumugot sa pagtuktok sa pinto hanggang sa walang tumugon. Isinisigaw ko ang pangalan ni Esperanza habang kinakalampag ang pinto. Tumigil lamang ako ng bumukas ang pinto at makita ang mukha ni Esperanza. Mabilis ko siyang sinugod ng yakap at halik. Hindi maitago ang nadarama kong pananabik.

“Mukhang pagod ka,” wika ni Esperanza ng kumalas sa akin. “Mabuti pa’y magpahinga ka muna, ” at inakay niya ako papasok sa bahay. Sumunod ako sa kanya hanggang sa humantong kami sa loob ng isang silid. Iginiya niya ako palapit sa kamang naroon.

Nahiga ako sa kama habang naupo siya sa aking tabi at banayad na hinaplos ang aking buhok at mukha. Kumurap ako pinagmasdan ang kanyang maamong mukha. Nasamyo ko ang amoy ng kanyang mahaba at kulay uling na buhok at ako’y napangiti. Ilang saglit pa ay nagsimulang bumigat ang talukap ng aking mga mata.

            “Matulog ka na, mahal ko,” bulong niya sa aking tainga.

            Mistulang batang paslit akong tumango. Isang himig ang lumabas sa kanyang bibig. Malamyos ang musika at nakakahalina. Marahan akong pumikit at unti-unting naglaho ang aking katinuan, dinala ako sa isang malalim na kawalan.

            Mainit ang aking pakiramdam. Sa simula, akala ko’y maalinsangan talaga ang panahon dulot ng tag-init, nguni’t tumindi ang init na sinundan ng walang kaparis na hapdi. Anong nangyayari?

Pagdilat ng aking mga mata ay nalaman ko ang kasagutan. Ang init na aking nararamdaman ay dahil sa literal na nag-aapoy ang aking balat. Nagimbal ako ng matantong unti-unting nilalamon ng apoy ang aking buong katawan. Sumigaw ako para sa aking buhay.

“Tulong!!! Tulungan n’yo ako!”

            Naramdaman kong may humaplos sa aking pisngi. Dumilat ako at nagulantang nang masilayan ang mukha ng isang babae sa aking harapan.

            “Sino ka?” mabilis akong bumangon at lumayo sa kanya. “T-eka hindi ba ikaw ang nakita ko sa libingan? M-agnolia?”

            Natigilan siya at hindi makasagot. Lumingon ako sa paligid. Napatda ako ng matantong wala ako sa aking silid. “Nasaan ako? Bakit ako narito?”

            Tumayo si Magnolia at lumapit sa saradong bintana. Binuksan niya iyon.

            “Dumating ka dito kagabi na tuliro at wala sa sarili. Wala akong ideya kung anong nangyari sa iyo. Malalim na ang gabi kaya naisip kong dito ka na lang muna patulugin.”

            Tumingin ako sa kanya puno ng pagkamangha, pagtataka, at pagkabahala. Ano bang nangyari sa akin? Bakit wala akong matandaan? At bakit ako nagtungo sa bahay ng mga Monson?

            “Paumanhin subalit wala talaga akong matandaan sa mga nangyari,” sambit ko sa kanya, “hindi ko rin alam kung paano ako nakarating dito.”

            “W-ala kang naaalala na kahit ano?”

            Marahan akong nag-isip. Sunog. Iyon ang paulit-ulit na gumugulo sa aking isip. Maging sa panaginip ay ayaw akong tantanan ng tagpong iyon. Isang malaking sunog na hindi ko alam kung anong ibig ipahiwatig.

Umiling ako. Ayokong isipin niya na ako’y nasisiraan na ng bait. “W-ala,” sagot ko at mabilis na tumindig. “Kailangan ko nang umalis. Paumanhin sa abala.”

            Nagmamadali akong lumabas ng silid at ng bahay ng mga Monson. Hindi ako makapaniwala na nangahas akong gambalahin si Magnolia. Nawawala na ba ako sa tamang katinuan? Sunud-sunod ang ginawa kong pagtapik sa aking noo na para bang mapapanumbalik nito ang aking huwisyo.

            Nagmamadali kong binagtas ang daan patungo sa aming mansiyon. Habang naglalakad ay pilit kong binalikan ang mga pangyayari noong nakaraang araw nguni’t wala pa rin akong maalala. Pakiwari ko’y may kakaibang nangyayari sa akin. Pero kailan nga ba iyon nagsimula?

Natigilan ako ng mapansin ang singsing sa aking daliri at saka nagbalik ang aking alaala. Kinabahan ako na ‘di mawari. Pinagmasdan ko ang singsing at saka marahan hinugot iyon upang tanggalin. Nguni’t muli ay hindi ako nagtagumpay.

            Sinalubong ako ng aming kawaksi sa pinto. Nag-aalala ang kanyang mukha gaya ng aking inaasahan. “Hay! Senorito saan ba kayo galing? Nahilo na ako sa kahahanap sa inyo sa buong kabahayan,” humahangos na wika niya.

            Hindi ko siya pinansin. Hindi ko rin naman alam kung paano ipaliliwanag sa kanya kung paano ako napadpad sa bahay ng mga Monson, bukod pa sa okupado ang aking isip ng singsing na bigay ni ama sa akin. “Si ama dumating na ba?” sa halip ay tanong ko sa kanya.

            “Hindi pa Senorito. Pero saan ba kayo--”

            “Maari ba tumahimik ka!” naiiritang sigaw ko sa kanya. “May gagawin ako sa taas at huwag mo akong aabalahin, naiintindihan mo?”

            Tumango siya at napatakip sa kanyang bibig. Ito ang unang pagkakataon na nagawa ko iyon sa kanya. Hindi ako magtataka kung isuplong niya ako sa aking ama.

            Mabilis akong umakyat nguni’t hindi ako nagtungo sa aking silid. Tinungo ko sa halip ang silid ng aking ama. Gaya ng aking inaasahan ay naka-kandado iyon. Hindi ako nagdalawang-isip na wasakin ang pinto. Dagli akong pumasok sa loob at naghalungkat. Saka ko nakita ang isang maliit na baul na nakatago sa ilalim ng kama ni ama.

Binuksan ko iyon at tumambad sa akin ang napakaraming mga larawan.

            Nanginginig ang aking mga kamay habang pinapasadaan ng tingin bawat isa sa mga larawan sa baul, na karamihan ay mga luma na. Naparalisa ako ng masilayan ang isa sa mga iyon. Pamilyar sa akin ang mukha ng dalawang tao sa larawan; maaring malabo na iyon nguni’t tiyak ko kung sino ang mga iyon. Ako ang nasa larawan kasama si Magnolia.

            Bitbit ang larawang iyon ay lumabas ako ng silid. Pagbaba ay nakita kong nasa isang sulok ang kawaksi at nakamasid sa akin, bakas sa kanyang mukha ang takot at pagkabahala. Tinapunan ko siya ng matalim na titig at saka walang paalam na lumabas ng bahay. Tinahak ko ang bahay ng mga Monson, batid kong naroon ang sagot sa aking napakaraming katanungan.

            Habang palapit sa bahay ng mga Monson ay hindi ko naiwasang pagmasdan iyon. Ang bahay ay moderno at maliit kumpara sa aming mansiyon. Nakatayo ito sa gitna ng parang at mukhang abandonado. Hindi mo iisipin na mayroong nakatira doon. Kumurap ako. Mukhang pamilyar ang kapaligiran sa akin, bagama’t hindi pa ako kailanman nagawi dito. Walang taga-Masantol ang nangangahas magtungo sa lugar na ito. Hindi ko alam kung anong dahilan. Marahil, isa rin ito sa napakaraming misteryoso sa Masantol.

            Nakabukas ang pinto ng sapitin ko ang bahay ng mga Monson. Agad akong nagtungo sa pamilyar na silid. Naroon si Magnolia, naka-upo sa harap ng tokador at hinahaplos ng isang palad ang kanyang pisngi.

            “Lucas!” napabalikwas siya ng bumungad ako sa pinto. “I-sa itong sorpresa. Hindi ko inaasahan na muli kang babalik.” Hindi maitago ang kanyang pagkabigla.

            Lumapit ako sa kanya at agad ipinakita ang mga dala kong larawan, “Sino ka bang talaga Magnolia?”

            Nakita ko ang pagkasindak sa kanyang mukha. Kinuha niya ang mga larawan sa aking kamay at pinagmasdan iyon. Hindi ko inaasahan ang biglang pagtamlay ng kanyang mukha habang matiim ang pagkakatitig sa larawan.

            “Sino ka? At bakit mo kamukha si Esperanza Monson? Sumagot ka!”

            Ibinaba biya ang hawak na larawan at tumalikod sa akin, “Hindi totoo na apo ako ni Esperanza Monson. . .”

            “Nagsinungaling ka--”

            “Hindi . . .” humarap siya sa akin, “hindi ako nagsinungaling sa iyo Lucas. Hindi totoo na apo ako ni Esperanza gaya ng aking sinambit, dahil ang katotohanan ay ako mismo si E-speranza Monson.”

            “A-no?”

            “Maniniwala ka ba kung sasabihin ko sa iyong ako’y isandaan at limang taong gulang na?”

            Napailing ako, “P-aano iyon naging posible? A-ko ba’y iyong pinaglalaruan?”

            At isiniwalat niya ang naganap taong labinsiyam dalawampu’t pito.

            Natuklasan ng taong bayan na isang manggagaway ang ina ni Esperanza. Sinunog ang kanilang bahay habang nasa loob ang buong pamilya. Nagkataon naman na dumating si Victor Altamirano at nagawa niyang iligtas si Esperanza palabas ng bahay. Nguni’t nang balikan niya ang magulang at kapatid ni Esperanza ay malaki na ang apoy at hindi na sila makalabas pa ng bahay. Humingi ng saklolo si Esperanza sa mga taong nagsidating ng mga sandaling iyon nguni’t wala ni isa ang tumulong sa kanya. Sa labis na pighati at galit ay umusal siya ng isang sumpa. Isinumpa niya ang mga taong naroon -- na siyang pumatay sa kanyang mga mahal sa buhay -- sila ay dadanas ng hirap at mamamatay sa gutom sampu ng kanilang mga anak at apo. Pagkatapos maabo ang bahay ng mga Mason ay natagpuan ni Esperanza ang bangkay ng pamilya at ni Victor. Kinuha niya ang singsing ni Victor at umusal ng isang itim na mahika. Tinangka niyang buhayin muli si Victor subalit nabigo siya, at lingid sa kanyang kaalaman ay nagkaroon ng konsekwensiya ang kanyang ginawa. Sa paglipas ng panahon ay nagkatotoo nga ang sumpa sa Masantol. Naghirap ang mga tao dahil sa biglang pagkawala ng ulan. Maraming namatay sa loob ng unang sampung taon karamihan ay galing sa angkan ng mga sumunog sa bahay nina Esperanza. Sa takot ng ilan ay lumisan sila sa Masantol. At ang barrio ay nalugmok sa kahirapan simula noon.

            “Kalaunan, natuklasan kong hindi nabigo ang ginawa kong mahika kay Victor, kaya lamang, sa halip na siya ang bigyan ng ikalawang buhay ay ako ang pinagkalooban ng walang hanggang kabataan. Naging imortal ako. Marahil iyon ang naging kaparusahan sa aking kalupitan sa mga taga-Masantol at sa kapangahasan na baguhin ang kapalarang itinakda ni Bathala. Huli na nang matanto ko ang aking pagkakamali.

“Hindi ko rin inakalang parurusahan maging ang inyong angkan. Maaring biniyayaan kayo ng karangyaan nguni’t buhay ang naging sukli noon. Dahil bawat lalaking Altamirano na lumilisan sa bayang ito ay namamatay. At ang kanilang kamatayan ay kaparis ng sinapit ng aking si Victor. Sunog -- iyon ang sanhi ng kanilang naging malagim na katapusan. Puno ako ng pagsisisi at sa loob ng mahigit walong dekada ay nabuhay akong mag-isa at miserable, nagtatago at palipat-lipat ng bayan upang hindi mabisto ang aking pagkatao. Nabuhay akong dala-dala ang sala at parusa ng aking pagkakamali, ” pagpapatuloy na kuwento ni Esperanza.

            “I-kaw ang nagsumpa sa Masantol at pumatay sa aking mga ninuno?” hindi ko napigilang ibulalas. “I-kaw ang dahilan sa kahirapan sa b-uong b-arrio . . .”

            Tumingin siya sa akin na may luha sa mata. Marahan siyang humakbang palapit.

            “Sana’y mapatawad mo ako, Lucas. Labis kong pinagsisisihan ang lahat maniwala ka. Kung may magagawa lang sana ako upang maitama ang lahat ay gagawin ko.”

            Napaupo ako sa katabing kama. Napayuko dala ng labis na pagkahapo. Sinapo ko ang aking ulo at pumikit. Nguni’t agad din akong dumilat ng maalala si ama.

            “Si ama, umalis siya at wala akong ideya kung saan siya naroon ngayon” baling ko kay Esperanza. “Gusto kong masiguro na ligtas siya. Tulungan mo ako, pakiusap.”

            Lumapit siya at naupo sa aking tabi. “Ikinalulungkot ko, subalit wala akong maitutulong sa iyo. Ang totoo’y anumang kapangyarihan taglay ko ay naglaho matapos kong gawin ang orasyon sa singsing--”

            “Ang singsing?” bulalas ko at tinignan ang aking kamay. Naroon pa rin ang singsing ng aking Lolo Victor. Tinangka ko iyon tanggalin nguni’t gaya ng dati ako ay nabigo. “Bakit ayaw mong maalis!” hindi napigilang sigaw ko.

            “Lucas, huminahon ka,” wika ni Esperanza.

          Pumanatag ako at sinikap kalmahin ang aking isip. Bukod sa paghahanap kay ama ay kailangan kong gumawa ng paraan upang tuluyang putulin ang sumpang bumabalot sa aking angkan at sa buong Masantol. Kailangan kong kumilos bago pa mahuli ang lahat. At bagama’t hindi ko batid kung paano maisasakatuparan ang lahat ay may pakiwari akong ang singsing ang susi sa lahat ng misteryo.

            “Sumama ka sa akin,” maya-maya ay wika ko kay Esperanza. Bago siya nakasagot ay mabilis akong tumayo at hinila siya sa kamay.

            “A-nong gagawin mo? L-ucas--”

            Hinigpitan ko ang hawak sa kanya hanggang sa makalabas kami ng bahay. Lumingon ako sa paligid at nabuhayan ako ng loob nang nakita ang isang awto na nakahimpil sa isang tabi.

            “Marunong ka bang magmaneho?” tanong ko sa kanya.

            Alanganin siyang tumango.

            “Mabuti. Tara kung ganoon,” at hinila ko siya palapit sa sasakyan.

         Sumunod si Esperanza ng walang pagtutol. Sumakay kami sa awto. Pinaandar niya iyon pagkatapos.        “A-nong binabalak mo? Saan tayo pupunta?” baling niya sa akin habang umuusad ang sasakyan palayo sa bakuran ng mga Monson.

           Lumingon ako sa kanya. Walang takot na mababakas sa kanyang mukha. Napakislot siya ng ipatong ko ang aking kamay sa kanyang kamay na nasa manibela.

            “B-akit?” tanong niya.

            “Sa ngalan ng aking mga nuno ay handa kong kalimutan ang salang iyong ginawa. Nakahanda rin akong magsakripisyo para sa aking ama gayundin sa barriong ito. Pero ikaw, handa ka bang kalimutan ang nakaraan at patawarin ang mga nagkasala sa iyong pamilya? Dahil sa tingin ko’y iyon lang ang paraan para maputol ang sumpa sa Masantol.”

            “Victor . . .”

         Hindi ko binigyan pansin ang pagsambit niya sa pangalang iyon, batid kong hindi na iyon mahalaga pa. “Bilang panimula, bakit hindi tayo umalis sa bayang ito. Isa itong paraan upang madaling maghilom ang sugat,” noon ay malapit na kami sa hangganan ng Masantol.

        Marahan siyang ngumiti at saka tumango. “Tama ka,” sambit niya, “sapat na ang  ilang dekadang pagdurusa, hindi lang ng mga taga-Masantol kundi maging ng aking sarili,” at saka niya pinasibad ang awto.

            Pinisil ko ang mainit at malambot niyang palad. Pagkatapos ay itinuon ko ang tingin sa landas na aming tinatahak upang harapin ang aming kapalaran. Hindi ko na namalayan ang pagkislap ng singsing sa aking daliri, dahil sa puntong iyon ay nakita kong nakatawid na kami sa kabilang barrio. Kasabay noon ang biglang pagsulpot sa aming harapan ng isang malaking sasakyan.

Kumurap ako at saka marahan ngumiti.

        Bumuhos ang unang patak ng ulan sa taong iyon sa buwan ng Abril, panahon ng tag-init. Nasisiguro kong hindi lamang dalawa o tatlong araw ang itatagal nito. Malaya na ang aming barrio gayundin ang aking pamilya. Sa wakas ay napawi na ang sumpa sa Masantol.

NOTE: This post is undergoing editing.